HAKSIZ TAHRİK: HUKUKİ KAVRAM, UYGULAMA VE YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA 20 ÖRNEK EYLEM

Haksız tahrik, Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) düzenlenen ve failin, haksız bir fiilin etkisi altında suç işlemesi durumunda cezasında indirim yapılmasını öngören bir hukuki kavramdır. Haksız tahrik, failin haksız bir eylem sonucunda öfkeye kapılması ve bu öfkenin etkisiyle suç işlemesi halinde devreye girer. Bu kavram, ceza hukukunun önemli ilkelerinden biri olarak, faile belirli durumlarda ceza indirimi sağlama amacı güder. Bu makalede, haksız tahrik kavramı, hukuki uygulamaları ve Yargıtay kararları ışığında kabul edilen 20 örnek eylem detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Haksız Tahrikin Hukuki Dayanağı

Türk Ceza Kanunu'nun 29. maddesi, haksız tahriki şu şekilde tanımlar: "Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye verilecek cezada indirim yapılır." Bu tanım, haksız tahrikin hukuki temelini oluşturur ve failin suç işlerken haksız bir eylemin etkisi altında olup olmadığının değerlendirilmesini gerektirir. TCK 29. madde, haksız tahriki sadece cezada indirim sebebi olarak kabul etmekte, failin cezasının tamamen ortadan kalkmasını öngörmemektedir.

Haksız Tahrikin Uygulama Koşulları

Haksız tahrikin uygulanabilmesi için öncelikle bir haksız fiilin mevcut olması gerekir. Bu haksız fiil, failin üzerinde öfke veya şiddetli elem yaratacak nitelikte olmalıdır. Bu öfke veya elem, failin iradesini önemli ölçüde etkilemeli ve failin işlediği suçun bu etki altında gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Haksız tahrik hükümlerinin uygulanabilmesi için ayrıca failin fiiliyle tahrik oluşturan eylem arasında bir zaman bağlantısının bulunması, yani suçun haksız fiilin hemen ardından işlenmiş olması gereklidir.

Yargıtay Kararları Işığında Haksız Tahrik Kabul Edilen 20 Eylem

Türk yargısında, Yargıtay birçok kararıyla haksız tahrik konusunu detaylandırmış ve hangi durumların haksız tahrik kapsamında değerlendirileceğini belirlemiştir. İşte Yargıtay kararları doğrultusunda haksız tahrik olarak kabul edilmiş 20 örnek eylem:

1. Alacak Verecek İlişkisinin Gereklerinin Yerine Getirilmemesi: Alacak verecek ilişkilerinde, taraflardan birinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi ve bu durumun karşı tarafta öfke yaratması, haksız tahrik olarak kabul edilmiştir. Yargıtay, bu tür durumlarda faile uygulanan cezada indirim yapılmasını uygun görmüştür (1. CD., E. 2023/7291 K. 2024/2842 T. 25.4.2024).

2. Sanığa Küfredip Boğazından Tutma: Fiziksel saldırı ve küfür, failin öfkesini tetikleyerek, haksız tahrik oluşmasına neden olabilir. Yargıtay, failin bu tür saldırılara maruz kalmasını haksız tahrik olarak değerlendirmiştir (1. CD., E. 2022/15552 K. 2024/2840 T. 25.4.2024).

3. Sanığın Eşi ile İlişki Yaşama: Eşin, başka biriyle ilişki yaşaması, özellikle toplumun ahlaki değerleri çerçevesinde, failde derin bir öfke ve elem yaratabileceği için haksız tahrik kapsamında kabul edilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2014/66K).

4. Sanığın Makul Tarafından Tehdit Edilmesi ve Makulün Silahlı Olması: Silahlı tehdit, fail üzerinde korku ve paniğe neden olarak, failin bu etki altında suç işlemesine yol açabilir. Bu tür durumlar haksız tahrik olarak değerlendirilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 1-291/380).

5. Önceki Tarihlerde Eşi Tarafından Maruz Kaldığı Cinsel Saldırı: Süregelen cinsel saldırılar, failin ruhsal dengesini bozabilir ve bu durum, failin suç işlemesine yol açabilir. Bu tür durumlarda Yargıtay, haksız tahrik hükümlerinin uygulanmasını uygun görmüştür (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2015/1424 E. 2018/399 K.).

6. Sanıklara Ait Şantiyeden Hırsızlık Yapılması: Sanığın malvarlığına yönelik gerçekleştirilen hırsızlık eylemi, failde büyük bir öfkeye yol açabileceğinden haksız tahrik olarak kabul edilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2017/4-1052 E. 2018/159 K.).

7. Sanığın Kardeşine Yönelik 25 Yıl Öncesinde Gerçekleşmiş Cinsel Saldırı: Kardeşe yönelik geçmişte gerçekleşen cinsel saldırılar, failin üzerinde kalıcı bir travma yaratabilir ve bu durum, failin öfke ile hareket etmesine neden olabilir. Bu tür durumlar haksız tahrik kapsamında değerlendirilmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2020/2063 K.).

8. Başkasının Eşinin Sevgilisiyle Kendi Evinde Bulunması: Eşin başka biriyle ilişkisi, özellikle bu ilişkinin failin kendi evinde gerçekleştiği durumlar, failde derin bir öfkeye yol açarak haksız tahrik sayılabilir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2019/2549 K.).

9. Sanığa Tokat Atma:Fiziksel saldırı niteliğindeki tokat atma eylemi, failin öfke ile karşılık vermesine yol açabileceğinden, Yargıtay tarafından haksız tahrik olarak kabul edilmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2017/3373 K.).

10. Sanığın Arabasına Taş Atılması: Malvarlığına yönelik saldırılar, özellikle failin arabasına zarar verilmesi gibi durumlar, haksız tahrik kapsamında değerlendirilmiştir (Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2015/1953 K.).

11. Mahalle Bakkalının Sanığın Eşinin Elini Tutarak 'Görüşelim, Konuşalım' Demesi: Bu tür sözlü ve fiziki taciz eylemleri, failin üzerinde öfke yaratabilir ve bu durum haksız tahrik sayılabilir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2015/3030 K.).

12. Elinde Kırık Bir Şişe ile Sanığın Üzerine Yürüyüp Tehdit ve Küfür İçeren Sözler Söyleme: Tehdit ve saldırgan tutumlar, failin şiddetle karşılık vermesine neden olabileceğinden, haksız tahrik olarak kabul edilmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2014/3485 K.).

13. Sanığın Annesi ile İlişki Yaşamak: Annenin, babasından başka biriyle ilişki yaşaması, failin üzerinde ağır bir travma ve öfke yaratabilir. Bu durum, haksız tahrik sayılmıştır (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2014/269 K.).

14. Sanığın Şirketine Karşı Açılan Menfi Tespit Davası Duruşması Çıkışında Alaya Bir Üslupla 'Bu Dosyayı Kapatalım, Bir Miktar Para Verelim, Aksi Takdirde Çok Pişman Olursunuz' Demesi: İşyerine yönelik tehdit ve alaycı üslup, failde büyük bir öfke yaratabilir ve haksız tahrik olarak kabul edilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2011/3/20).

15. Aralarında Önceki Derslerde Mola Verilmeden Yapılan Sınavlardan Geri Çekilmiş Olan Sınav Sonuçlarını Akademisyen Olarak İsim İsim Okuma: Akademik ortamda yapılan aleni aşağılama, failin üzerinde derin bir öfke yaratabileceğinden, haksız tahrik sayılabilir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2012/1-1416).

16. Mağdurun, Sanıktan İstenmesine Rağmen İşyerine Ait  Olan Malzeme Bedellerini Ödemek İstemeyerek ve Üzerine Kendisinin Mağdur Olacağını İleri Sürerek Sürekli Talepte Bulunması: Bu tür davranışlar, işyerinde büyük bir gerilim yaratabileceğinden, haksız tahrik kapsamında değerlendirilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2022/2490 E. 2023/8491).

17. Sanık 28 Yıldır Dinini İnkar Eden Eşini Resmi Olarak Birlikte Yaşadığı ve Ortak Çocukları Bulunan Refika ile Yaşadığı Konuşmaları Dinlerken, Eşi Resmi Olmayan Bir Kadınla Birlikte Yaşamakla Suçlanması: Eşin dini inançlarını sorgulama ve sadakatsizlik iddiaları, failde derin bir öfke yaratabilir ve haksız tahrik olarak kabul edilmiştir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2012/8229).

18. Sanığa Cinsel İlişki Teklifinde Bulunmak: Cinsel taciz ve teklif, failin öfke ile hareket etmesine neden olabileceğinden haksız tahrik sayılmıştır (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 08.07.2020, E. 2021/15-16, K. 2021/6345).

19. Sanığın Başvurduğu Üniversitelerde Mağdurun İletişime Geçip Olumsuz Referans Vererek İşini Engellemesi ve Sanığa İş Hayatının Kasten 'Ben Hayattayken Sen Hiçbir Yere Giremeyeceksin' Denmesi: Kariyeri kasıtlı olarak engellenen fail, bu tür durumlarda öfkeye kapılabilir ve bu durum haksız tahrik sayılabilir (Yargıtay 18. Ceza Dairesi, 3.3.2020, E. 2020/765, K. 2020/5438).

20. Mağdurun Sanığın İşlettiği Oyun Salonundan Kiraladığı Playstation Marka Oyun Konsolları ve Televizyonları, Kira Süresi Bitmesine Rağmen Teslim Etmeyip, Eşyaların Bir Kısmını Da Üçüncü Kişilere Satması: Hırsızlık ve dolandırıcılık niteliğindeki bu tür eylemler, failin şiddetle karşılık vermesine neden olabilir ve haksız tahrik olarak değerlendirilmiştir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 15.06.2023, E. 2020/6215, K. 2023/4878).

Sonuç

Haksız tahrik, ceza hukukunda failin cezasında indirim sağlayan önemli bir hukuki kavramdır. Haksız tahrik, failin işlediği suçu mazur göstermese de, failin haksız bir eylemin etkisi altında bulunduğunu kabul ederek cezada indirim yapılmasına olanak tanır. Yargıtay'ın bu konudaki içtihatları, haksız tahrik hükümlerinin hangi durumlarda uygulanacağına dair önemli kılavuzlar sunmaktadır. Yukarıda örneklenen 20 eylem, haksız tahrik kapsamında değerlendirilen çeşitli durumları ortaya koymaktadır. Bu örnekler, haksız tahrikin uygulanabilmesi için gereken şartları ve hukuki dayanakları somutlaştırarak, hukuki pratikte nasıl değerlendirileceğini gözler önüne sermektedir.